kaplica zygmuntowska
Epoka: Nowożytność - Renesans polski
Czas powstania: 1519-1531, konsekracja w 1533
Lokalizacja: Wawel, Kraków, Pl
na poziomie każdej z kondygnacji kaplica otrzymała przemyślaną dekorację architektoniczną inspirowaną klasyczną sztuką starożytną. Została ona wyrzeźbiona w okładzinie z piaskowca, którą pokryto wszystkie pionowe powierzchnie budowli. Dekorację na ścianach korpusu tworzy wyodrębniony cokół i cztery pilastry o doryckich kapitelach dźwigające poziome belkowanie. Równomiernie usytuowane pilastry wydzielają, pomiędzy sobą trzy prostokątne pola. W każde z nich, na trzech poziomach wpisano dekoracyjne plakiety. Na najniższym i w skrajnych polach najwyższego poziomu, są to rozciągnięte poziomo romby. W środkowym pasie, na całej szerokości ścian umieszczono po trzy tablice, kształtem nawiązujące do rzymskich inskrypcji - tarcza herbowa z plastycznie wyrzeźbionym orłem z literą „S”, będącą monogramem Zygmunta Starego ściany korpusu zamyka belkowanie obiegające budowlę, na którego fryzie umieszczono cytaty z psalmów. Na drugim poziomie budowli dekoracje architektoniczne koncentrują się na ścianach ośmiobocznego tamburu. Jego narożniki podkreślają pionowo zagięte pilastry. W polach pomiędzy nimi wpisano duże, okrągłe okna, których oprawa posiada bogatą dekorację rzeźbiarską niemniej dekoracyjna jest czasza kopuły, wyrasta ona z oktogonu bębna w postaci ośmiu, nachylających się ku sobie połaci. Powierzchnia czaszy została pokryta metalową, złoconą dachówką. na najwyższym poziomie architektoniczne detale w postaci smukłych pilastrów dekorują powierzchnie cylindrycznej latarni. Znajdujące się ponad nią elementy metalowej korony, putto, kula i krzyż, także są złocone. posiada regularne, precyzyjnie założone proporcje, jednak jej poszczególne części zostały skontrastowane ze sobą. Najbardziej masywny jest pozbawiony okien korpus kaplicy, który stanowi jedynie jedną trzecią jej wysokości. Wznoszący się ponad nim ośmioboczny bęben w każdej z widocznych ścian otrzymał duże, okrągłe okna. Najbardziej ażurowa i lekka w odbiorze jest ostatnia kondygnacja. Wieńcząca kopułę latarnia została niemal całkowicie przeszklona smukłymi, zamkniętymi półkolem oknami. Wrażenie misterności posiada też jej zadaszenie w formie metalowej korony z ażurowymi pałąkami, z których wyrasta smukłe zwieńczenie. Jego górną część tworzy złocona kula na której stoi putto podtrzymujące koronę i duży krzyż w bryle kaplicy pojawiają się odniesienia do dwóch, szczególnie ważnych figur – kwadratu i koła W epoce renesansu artyści włoscy odwoływali się do tekstów starożytnego, rzymskiego architekta Witruwiusza, który utrzymywał, że w obie figury można wpisać ciało człowieka, co świadczyło o doskonałości jego proporcji. Koncepcję tą ilustrowały liczne rysunki, wśród których najbardziej znanym jest szkic Leonarda da Vinci, na którym w koło i kwadrat zostaje wpisane ciało mężczyzny o rozpostartych ramionach. W tym przypadku ludzkie ciało jest traktowane jako widzialny wzorzec doskonałości zamysłu Stwórcy, łącząc w sobie mikrokosmos i makrokosmos w bryle kaplicy Zygmuntowskiej są czytelne te geometryczne poszukiwania. Podstawa budowli nawiązuje do kwadratu, aby na poziomie kopuły przejść w kształt ośmioboku. Dopiero na najwyższym poziomie, symbolicznie wiązanym z mieszkaniem Boga, latarnia przyjmuje kształt cylindryczny, wyrastający z rzutu koła. Całość wieńczy doskonała kula i krzyż. Podobne zróżnicowanie rzutów, nawiązujące do kolejnych kondygnacji budowli ma miejsce we wnętrzu kaplicy. To zestawienie różnych figur w bryle i kompozycji wnętrza bywa też interpretowane jako nawiązanie do czterech żywiołów, które w procesie nieustannej przemiany i ruchu wznoszą się ku stabilnej doskonałości we wnętrzu w podziałach ścian wykorzystano motyw łuku triumfalnego, ornamentyka szczelnie wypełnia płaszczyzny (arabeska, groteski, festony, kandelabrowe ornamenty, tonda, panoplia, kasetony, rozety), podkreślając tektonikę podziałów ścian, i są ułożone według Ficinowskiego schematu, zgodnie z którym formy niższe przechodzą w formy wyższe