pogrzeb Hrabiego Orgaza

El Greco

Epoka: Nowożytność - Manieryzm

Czas powstania: 1586

Lokalizacja: Kościół Santo Tomé, Kościół św. Tomasza, Toledo, Hiszpania

olej/deformacja, św Szczepan, św Franciszek, teatralizacja, piękno, światło, księżycowe światło/wywodzi się z miejscowej legendy o pewnym szlachcicu. Ów szlachcic, don Gonzalo Ruiz de Orgaz, pobożny filantrop ufundował kościół Santo Tome w Toledo, a po swej śmierci w 1328 roku zapisał parafii w testamencie dożywotnią daninę. Bogobojność i hojność hrabiego miały, jak głosi wspomniana legenda, zostać nagrodzone cudem podczas jego pogrzebu, na który przybyli z nieba święci Szczepan i Augustyn, by złożyć ciało zmarłego na przykościelnym cmentarzu. Obraz miał przy okazji przypominać wygrany proces sądowy przeciw miasteczku Orgaz, które 250 lat po śmierci hrabiego odmówiło parafii Santo Tome wypłaty zapisanej przez niego w testamencie daniny. Dzieło zostało ufundowane właśnie z tych pieniędzy i miało stać się ozdobą grobowej kaplicy don Gonzalo.  scena przedstawiona na obrazie El Greca ukazuje moment złożenia do grobu ciała hrabiego Orgaza. Rozgrywa się ona w dwóch poziomych strefach: ziemskiej i niebiańskiej. W tej pierwszej ukazana jest ceremonia pogrzebowa, w drugiej zaś – obraz Królestwa Niebieskiego. Pomysł kompozycyjny, zaczerpnięty prawdopodobnie z twórczości Tintoretta, wykorzystuje ponadto schematy ikonograficzne znane z przedstawień maryjnych i chrystologicznych.  w scenie centralnej rozgrywającej się w strefie ziemskiej artysta ukazał moment składania do grobu ciała hrabiego Orgaza. Zwłoki czarnowłosego, młodego mężczyzny ubrane w lśniącą zbroję podtrzymywane są przez dwóch świętych. Z lewej strony nogi szlachcica trzyma święty Szczepan przedstawiony jako młodzieniec ubrany w bogato zdobioną, złotą szatę, której wzór ukazuje jego męczeńską śmierć przez ukamienowanie (35 rok n.e.). Z prawej zaś widzimy podtrzymującego tułów hrabiego posiwiałego świętego Augustyna, jednego z ojców Kościoła, okrytego złotą kapą i z mitrą biskupią na głowie. Scena ta nawiązuje ikonograficznie do Złożenia Chrystusa do grobu.  w pogrzebie hrabiego uczestniczy też wiele innych postaci. Są to m.in. toledańscy mnisi i inni duchowni współcześni artyście, w tym także zleceniodawca obrazu, proboszcz Nuñez. El Greco umieścił go w prawym dolnym narożniku dzieła i przedstawił jako odprawiającego nabożeństwo pogrzebowe duchownego z księgą w dłoni. Ubrany jest on w złote, ozdobione ornamentami oraz wizerunkami świętych (w tym także św. Tomasza, patrona parafii) szaty liturgiczne. „Pogrzeb hrabiego Orgaza” jest dziełem przełomowym, w którym artysta zerwał z wcześniejszym sposobem malowania, rezygnując z weneckich i rzymskich wpływów dojrzałego renesansu, pozbawiając postaci cielesności. Ujawniają się tu za to charakterystyczne cechy stylu mistrza: nietypowy sposób operowania światłem, pełniącym tu symboliczną funkcję, przedstawianie przestrzeni bez linii horyzontu i bez użycia perspektywy, gdyż głębię w obrazie tworzy jedynie sposób rozmieszczenia postaci. Na płótnie El Greca widoczne jest także zaczerpnięte z malarstwa bizantyjskiego odrealnienie postaci unoszących się nad ziemią w mistycznej ekstazie. Wszystkie te elementy w pełnej krasie ujawnią się w późniejszych dziełach tego znakomitego artysty.