portret papieża Pawła III z nepotami
Epoka: Nowożytność - Renesans włoski (Cinquecento)
Czas powstania: 1545
Lokalizacja: Museo Nazionale di Capodimonte, Neapol, Włochy
uznawany dziś za jeden z najznakomitszych portretów zbiorowych w historii malarstwa, był jednym z kilku obrazów namalowanych przez Tycjana dla włoskiego rodu Farnese pięćdziesięciokilkuletni Tycjan przybył do Rzymu, by tym razem sportretować Ojca Świętego wraz z dwoma jego wnukami, Ottaviem i Alessandrem. obraz miał oczywiście charakter propagandowy – za jego pomocą papież chciał podkreślić swoje przywiązanie do wartości rodzinnych oraz ciągłość rodu, którego przedłużeniem są wnukowie papiescy. W rezultacie jednak powstało dzieło pełne niuansów psychologicznych, w którym artysta za pomocą kilku zaledwie gestów i spojrzeń ukazał osobowość, realne cechy charakteru portretowanych osób, a nawet łączące je relacje. Tycjan bowiem przedstawił postacie inaczej niż tradycyjnie. Nie ma tu idealizowania bohaterów, dostojnych póz, powagi i dumy portretowanych, podkreślania ich wysokiej pozycji społecznej i bogactwa. Jest za to scenka nawiązująca do aktualnej sytuacji rodzinnej papieskiego rodu, tj. buntu Ottavia i jego z zmowy z Alessandrem przeciw dziadkowi. stąd też napięcie widoczne w obrazie Tycjana. Artysta namalował tu siedemdziesięciokilkuletniego Pawła III, starszego mężczyznę z długą, siwą brodą, pomarszczoną skórą, zapadniętymi policzkami, lecz z bystrym jeszcze spojrzeniem. Na jego twarzy maluje się zdecydowanie, poczucie władzy, a jednocześnie spryt, przebiegłość i nieufność. Starzec ubrany jest w strój papieski – białą sutannę, czerwony, aksamitny mucet (czerwoną narzutę-pelerynę sięgającą łokci) oraz takież nakrycie głowy (camauro). Siedzi on w fotelu, nieco bokiem do widza, kurczowo obejmując poręcz mebla lewą dłonią. Jego sylwetka ukazana została w trzech czwartych, z ukosa. Ciało papieża zwrócone jest w lewo, głowa jednak odwraca się w prawo, w kierunku zbliżającego się wnuka, Ottavia Farnese. Nie spogląda on jednak na niego życzliwym wzrokiem – w jego oczach widać raczej zaciekawienie czy może raczej gniew. Ottavio, młody, wysoki, dobrze zbudowany mężczyzna o czarnych, krótko przystrzyżonych włosach ubrany jest w brunatny, krótki strój i białe rajtuzy. Tycjan ukazał go z profilu, w momencie, kiedy pochyla się on służalczo w stronę dziadka, by zgodnie z ówczesną etykietą, pokłonić się papieżowi i ucałować jego but, który ten wysunął spod długiej szaty. W prawej, zgiętej ręce trzyma zdjęty z głowy kapelusz z piórem, lewą rękę zaś odsuwa za plecy, odsłaniając przypięty do boku miecz. Twarz i nienaturalna poza Ottavia, pozornie wyrażające pokorę i szacunek wobec jego świątobliwości, tak naprawdę zdradzają fałszywe zamiary, przebiegłość, a nawet wrogość. po jego prawej stronie, stoi brat Ottavia – Alessandro. To ciemnowłosy, wysoki mężczyzna o czarnej brodzie, ubrany w czerwony strój kardynalski. Tycjan ukazał go zwróconego do widza w trzech czwartych – jego sylwetka jest lekko obrócona w stronę dziadka, Alessandro ma ręce złożone, wsparte na oparciu fotela, na którym siedzi Paweł III. Gest ten być może oznacza roszczenia ambitnego kardynała do papieskiego tronu. Lekko uniesiona głowa mężczyzny nie jest jednak skierowana ku Ojcu Świętemu. Patrzy on poza ramy obrazu, w stronę obserwatora, na którego kieruje swe powściągliwe, chłodne spojrzenie obraz ma cechy malarstwa weneckiego - typowo wenecka jest zarówno koncepcja portretu ujmującego człowieka w zróżnicowany sposób, z uwzględnieniem psychiki, osobowości i emocjonalności portretowanej postaci, jak i technika wykonania obrazu ( stosował przy tym technikę laserunku, bogata kolorystyka i faktura obrazu)