tempietto

Donato Bramante

Epoka: Nowożytność - Renesans włoski (Cinquecento)

Czas powstania: 1502

Lokalizacja: przy kościele San Pietro in Montorio w Rzymie

tempietto [wł.], mała świątynia na planie koła/  budowla była fundacją pary królewskich władców Hiszpanii – Izabelli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego  pierwszą nowożytną budowlą na planie centralnym  bardziej pogańska niż chrześcijańska w swej wymowie  jest to mała kaplica-świątynia wzniesiona na dziedzińcu klasztoru przy kościele S. Pietro in Montorio  budowla została wzniesiona na planie koła, dokładnie na środku prostokątnego dziedzińca  bryła Tempietta składa się z trzech elementów składowych – korpusu, bębna i kopuły, każdy z nich powtarza kolisty rzut budowli. Korpus został wzniesiony na niewielkim podwyższeniu otoczonym trzema stopniami schodów, koliście obiegających budowlę. Ponad nimi, na cokole umieszczono kolumnadę, którą tworzy szesnaście, wolnostojących doryckich kolumn, otaczających cylindryczny trzon budowli. Kolumny dźwigają koliste, doryckie belkowanie zwieńczone balustradą. Powyżej umieszczono bęben, którego ściany są przedłużeniem cylindrycznego korpusu. Jego ściany dekorują wydrążone nisze. Całą budowlę wieńczy kopuła  proporcje wyodrębnionych części budowli są niezwykle logiczne. Znalazły w nich odzwierciedlenie proste, matematyczne zasady, podkreślające harmonijność tej struktury. Podstawą całego założenia jest plan koła z którego wyprowadzono dwa cylindry tworzące bryłę Tempietta  ten prosty układ został dopełniony czaszą kopuły, która w pierwotnym projekcie była przewidywana jako idealna półkula.  niewielka, centralna budowla pełniła funkcje memorii, czyli świątyni w tym przypadku swoją lokalizacją upamiętniającej miejsce męczeństwa świętego. Na środku dziedzińca klasztoru S. Pietro in Montorio wskazywano miejsce, w którym był postawiony krzyż na którym umarł Apostoł Piotr  takie przeznaczenie budowli zmuszało architekta do sięgnięcia do wzorców innych tego typu budowli. Oczywiście centralny, kolisty plan z kopułą był inspirowany przede wszystkim Panteonem  sam pomysł na dolną część kaplicy jest wprost zaczerpnięty ze starożytnych tolosów – okrągłych świątyń otoczonych kolumnadami. Wśród nich znajdowała się rzymska świątynia wznosząca się nad Tybrem, od VI w. popularnie zwana świątynią Westy, ważnym wzorcem była również świątynia Sybilli w Tivoli  zastosowano oryginalne antyczne, kamienne kolumny, dla których wykonano nowe głowice - kapitele i bazy. Dźwigają one doryckie belkowanie z fryzem, na którym przedstawione zostały różne przedmioty kojarzące się z liturgią chrześcijańską  w ten sposób nawiązywał do symboliki porządków kolumnowych i schematów dekoracji jakie stosowano w antycznych świątyniach (wykorzystanie doryckiego belkowania było zarezerwowane dla silnych bóstw męskich , znajomość tych reguł wpłynęła na powiązanie takiego porządku z postacią Apostoła Piotra – herosa chrześcijaństwa)