arrasy wawelskie z kolekcji Zygmunta Augusta

Epoka: Nowożytność - Renesans polski

Czas powstania: 1550-1565

Lokalizacja: Wawel, Kraków, Pl

 zw. też arrasami Jagiellońskimi, arrasami Zygmuntowskimi, zbiór tkanin dekoracyjnych wykonanych w połowie i 3. ćwierci XVI w. w Brukseli na zamówienie Zygmunta II Augusta przeznaczonych do dekoracji wnętrz (zabytek o szczególnej wartości dla kultury pol. jako niemal jedyna pozostałość wyposażenia wnętrz wawelskich)  Zygmunt August zamówił część tkanin prawdopodobnie około 1548 roku  arrasy powstawały w latach 1550-1560 w słynnych brukselskich warsztatach tkackich Willema i Jana Kempeneerów, Jana van Tieghena i Mikołaja Leyniersa, według projektów znakomitych flamandzkich malarzy Michaela van Coxciena i Willema Tonsa  to największy zespół tapiserii, jaki kiedykolwiek wykonano na zamówienie jednego władcy  do naszych czasów przetrwało 136 sztuk. Są wśród nich niezwykłej urody tkaniny biblijne (dzieje Pierwszych Rodziców, Noego i budowy Wieży Babel), werdiury ze zwierzętami, arrasy z monogramami króla na tle ornamentyki zwanej groteską oraz tkaniny herbowe z godłami Polski i Litwy. Wykonano je z najszlachetniejszych materiałów: wełny oraz jedwabiu z użyciem srebrnych i złotych nici.  król zapisał arrasy w testamencie swoim siostrom, natomiast po ich śmierci te unikalne dzieła sztuki miały się stać własnością Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Tak więc od końca XVI w. kolekcja arrasów stanowiła własność narodu i część Skarbca Koronnego. Źródła historyczne potwierdzają, że te piękne tkaniny ścienne stanowiły oprawę uroczystości koronacji i ślubów królewskich. Po ostatnim rozbiorze Polski w roku 1795, na rozkaz Katarzyny II wawelskie arrasy wywieziono w głąb Rosji. Uszczuplona kolekcja została rewindykowana w latach 1922-1924. W czasie II wojny światowej, w obawie przed hitlerowcami, ewakuowano ją do Kanady. Arrasy szczęśliwie powróciły na Wawel dopiero na początku lat 60. XX wieku - początkowo ok. 170, zachowanych 142 - składa się z 3 serii figuralnych (ze scenami z bibl. Księgi Rodzaju: Dzieje rajskie, Dzieje Noego, Dzieje wieży Babel), serii krajobrazowo-zwierzęcej oraz kompozycji groteskowych (z herbami Polski i Litwy lub monogramem SA)  autorstwo kartonów arrasów wawelskich przypisuje się M. Coxcie (sceny figuralne), artyście antwerpskiemu z kręgu P. Coecke van Aalsta (werdiury) oraz artyście flamandzkiemu z kręgu C. Florisa i C. Bosa (groteski i bordiury)  do biblijnego zespołu tapiserii zaliczają się m.in. te z przedstawieniami historii Noego i budowy wieży Babel. Ukazane w nich postaci odznaczają się monumentalnością, anatomiczną dokładnością oraz drobiazgowym udrapowaniem szat. Tkaniny z motywami zwierzęco-krajobrazowymi, tzw. werdiury, przedstawiają fantastyczne bądź rzeczywiste zwierzęta na tle perspektywicznie ukazanego pejzażu. Do tej serii zaliczają się np. Czapla-bąk i Wydra z rybą w pysku, czaple, łabędzie i fantastyczne gady. Seria arrasów z herbami Polski i Litwy oraz monogramem Zygmunta Augusta jest serią ornamentalną, w której główną rolę gra motyw groteski w redakcji flamandzkiej. Tapiserie te odznaczają się interesującą wymową ideową - obrazują gloryfikację władzy i królewskiej potęgi, co widać najlepiej w Grotesce z monogramem króla Zygmunta Augusta i globusem  tapiserie wykonano z nici wełnianych, jedwabnych, złotych i srebrnych w b. znanych warsztatach brukselskich