Wóz z sianem 1490–1500

Hieronim Bosch

Epoka: Nowożytność - Protorenesans

Lokalizacja: muzeum Padro, Madryt, Hiszpania

 flamandzkie przysłowie: Świat jest wielkim wozem siana, każdy zgarnia z niego tyle, ile zdoła  jest to tryptyk, po którego złożeniu ukazuje się wizerunek utrudzonego wędrowca, przemierza on ziemski padół, odganiając od siebie notoryczne przeszkody i pokusy.  tytułowy wóz z sianem pchany jest od lewej; od świata ideałów, do prawej, gdzie już tylko pożoga i terror.  od wizji raju, w którym właśnie popełniany jest grzech, poprzez bezsensowne poczynania ludzkości, aż do odmętów piekielnych.  siano to alegoria pieniądza. Wokół niego ma miejsce walka na śmierć i życie. Spokojni o swoje dobra są tylko możnowładcy oraz papież, podążający za wozem  na niebie widzimy Chrystusa  świat według Boscha jest okrutny. Człowiek jest okrutny. Poddany niemalże biernie ciemnym instynktom, podąża za nimi bezmyślnie. Bosch zdaje się mówić: piekło zaczyna się na ziemi.  na wozie znajdują się trójka muzykantów oraz para kochanków. Tej reprezentatywnej grupie przyjemności doczesnych towarzyszą anioł i diabeł. Niebieskie licho zakłóca złośliwie grę na lutni jakąś dziwną trąbką. Cherubin natomiast zadziera głowę w górę, jako jedyny zdający się zauważać boską obecność. Zza krzewu wygląda nos podglądacz.  na lewym panelu w egzotycznym raju obserwujemy trzy sceny z życia pierwszej ziemskiej pary. Najpierw stworzenie Ewy, kiedy to wylegujący się na trawie Adam oczekuje przybycia swojej towarzyszki życia. Następnie scena przy Drzewie Poznania, gdzie wąż-kusiciel podsuwa kobiecie owoc. I w końcu wygnanie z pięknego raju w zimny, nieczuły świat.  po prawej stronie rozpościera się piekło. Wyobrażone jest jako miasto otoczone, ale nie trawione przez ognie piekielne. W środku pożogi trwa nieustanna budowa wieży z grzechów ludzkich. Symbolizuje ona również nigdy nieukończoną wieżę Babel. Na murach widoczny jest diabeł w postaci małpy, który jako murarz buduje wieżę ku oddalającemu się niebu. Dusze ludzkie otoczone są potworami ukazującymi alegorycznie różne grzechy - m.in. ropucha oznacza tu lubieżność, natomiast pies kąsający nagą duszę symbolizuje marnotrawstwo.