madonna ze szczygłem

Rafael Santi

Epoka: Nowożytność - Renesans włoski (Cinquecento)

Czas powstania: ok. 1505-1506,

Lokalizacja: Galeria Uffizi, Florencja

olej na desce,  jest jednym z najlepszych dzieł artysty, w którym jak w soczewce skupiają się najważniejsze cechy jego warsztatu, doskonalonego we Florencji  obraz przedstawia Madonnę z małymi Jezusem oraz Janem Chrzcicielem. Kompozycja obrazu jest klarowna, oparta na geometrycznych zasadach. Postać siedzącej na niewielkiej skałce Marii, między kolanami której stoi nagi mały Jezus, spoglądający na odzianego w wielbłądzią skórę Jana Chrzciciela, znajdującego się po Jej prawej stronie i lekko przez Nią wypychanego prawą dłonią ku Zbawicielowi, dominuje pod względem wielkości. Stanowi w istocie swoistą ramę przedstawienia figuralnego, które zamyka się w bez mała idealnym trójkącie równoramiennym. Grupa postaci osadzona została w wyidealizowanym, łagodnym pod względem kolorystyki, różnorodnym w charakterze pejzażu. Maria z Jezusem i Janem Chrzcicielem znajdują się na rozległej polanie z trzema rachitycznymi drzewami, w przypadku której dominuje łagodna zieleń trawy. Na drugim planie dostrzec można płynącą po przekątnej rzekę. Po lewej stronie znajduje się kamienny most, za którym, w oddali, rysują się łagodne, częściowo zalesione wzgórza. Po prawej stronie z kolei artysta przedstawił otoczone murami miasto z potężną, centralną w planie świątynią, a za nim góry.  pod względem ikonograficznym dzieło zawiera kilka ciekawych wątków. Przede wszystkim uwagę zwraca tytułowy szczygieł, trzymany przez Jana Chrzciciela, podającego go Zbawicielowi. Ptak ten, zgodnie z treścią chrześcijańskich legend, czerwone fragmenty upierzenia zyskał w czasie Ukrzyżowania, kiedy to, podczas wyciągania ciernia z głowy Chrystusowej, spadła na niego jedna z kropel krwi. Szczygieł wprowadza w idylliczną, delikatną scenę, w której zjawiskowo piękna i młoda Maria czuwa nad bawiącymi się swobodnie i beztrosko dziećmi, wątek pasyjny, związany z wydarzeniami mającymi nastąpić dużo później. Ptak stanowi więc zapowiedź, odniesienie do zbawczej męki Chrystusa. Uwagę zwraca również ostentacyjna nagość małego Jezusa, stojącego na pierwszym planie, skierowanego w stronę widza.  innym ważnym motywem jest miseczka przytroczona do pasa Jana Chrzciciela, będąca odniesieniem do chrztu Chrystusa. Szczególne znaczenie ma jednak otwarta księga, którą Maria trzyma w wyciągniętej, opartej o lewe kolano dłoni. Należy ją rozumieć jako symbol objawienia, swoiste potwierdzenie, że wszystko, co się dzieje, ma sens i jest zgodne z Boskim planem. Księga stanowi również odniesienie do mądrości samej Marii. Jako symboliczną uznać można również kolorystykę szaty Marii: czerwoną suknię, stanowiącą odniesienie do pasji, oraz niebieską szatę wierzchnią, którą rozumieć można jako odniesienie do kościoła.  obraz wymownie poświadcza kunszt Rafaela, zasadzający się na umiejętności tworzenia wyobrażeń pełnych delikatnej słodyczy, mistrzostwa w oddawaniu pejzażu, jak też zdolności subtelnego operowania kolorem. Nie znaczy to jednak, że Madonna ze szczygłem jest dziełem pozbawionym nawiązań do prac innych mistrzów. Rafael, tak jak wszyscy artyści, nie działający przecież w swoistej artystycznej próżni, miał swoich mistrzów i źródła inspiracji, na których bazował, dochodząc do własnego stylu oraz rozwiązań. Omawiane dzieło pokazuje, jak ważną postacią był dla niego Leonardo da Vinci. Najistotniejsze elementy składowe obrazu, takie jak piramidalna kompozycja grupy figuralnej, wyraźnie zaznaczone relacje emocjonalne między postaciami, jak też miękkie, przenikające całość przedstawienia światło, stanowią pochodną rozwiązań stosowanych właśnie przez Leonarda da Vinci.